یادگار های کهن تمدن و معماری در ترکمنستان

گروه نویسندکان :
آتاقاریف ، بردیف ، قوبایف ، دردیف ، قاریف ، اورازف ، پیلیاویسکی ، خوجایف ، یوسف اوف

ترجمه : دکتر ابراهیم کلته

مقدمه ی مترجم
در شهریور ماه سال 1372 بود که شهید معمی هلاکو ( نماینده ی وقت مردم گنبد کاووس در مجلس شورای اسلامی ) بعد از سفری که به ترکمنستان داشتند ، سوغات ارزشمندی را برایم آوردند که عبارت از کتابی راجع به تاریخ تمدن و معماری ترکمنستان به قلم هیاتی مرکب از علمای تاریخ و معماری شوروی سابق بوده و به بررسی آثار باستانی و تاریخی محدوده ی ترکمنستان از غارنشینی تا پایان دوره تزارها می پرداخت . این کتاب صرف نظر از ارزش علمی آن ، بدان جهت واجد اهمیت بود که در واقع به بررسی میراث تاریخی مشترک ایران و ترکمنستان می پرداخت. لذا مترجم از همان ابتدا تصمیم به ترجمه ی آن گرفت ولی مشغله ی کاری و روزمرگی ها برای مدتی طولانی این مهم را به تعویق انداخت تا اینکه بالاخره در کسوت بازنشستگی این امر عملی گردید.
در جریان این ترجمه مشکلات زیادی وجود داشت که بدون مساعدت و کمک دوستان رفع آنها مقدور نبود. لذا در اینجا جا دارد که از همکاری ها و مساعدت های تمامی عزیزانی که به نوعی یاریگر انجام این کار بوده اند بویژه مهندس محمد سعدی ، دکتر عبدالباقی مراد چله ، دکتر مجید نورتاغانی ، مهندس سید مراد پژمان و همچنین خانواده عزیزم که در طول انجام ترجمه صمیمانه همکاری نموده اند ، تشکر نمایم.
انگیزه ی اصلی این ترجمه را شهید معمی هلاکو به مترجم داده اند و لذا دوست دارم که کلیه ی زحمات ترجمه ی این کتاب را به روح بزرگ آن شهید بزرگوار تقدیم نمایم.
و بالاخره دوست دارم تاکید کنم که این ترجمه خالی از ایراد و اشکال نیست و لذا از تمامی عزیزان درخواست دارم که برای رفع اشکالات آن در چاپ احتمالی بعدی یاریگر حقیر باشند.
ابراهیم کلته – بهار سال1396

مقدمه : میراث معماری مردم ترکمنستان
جمهوری ترکمنستان در جنوب با ایران ، در شرق با افغانستان ، در شمال شرقی با ازبکستان و در شمال با قزاقستان هم مرز می باشد. مرز غربی ترکمنستان را دریای خزر تشکیل می دهد. وسعت آن 48/48 هزار کیلومترمربع است و بخش وسیعی از این محدوده را بیابان قره قوم فرا گرفته است. جنوب بیابان فوق را ناحیه ی کوهپایه ای کوپت داغ و شرق آن را دشت های آبرفتی رودهای آمودریا ، مرغاب و تجن محدود می نماید.
با وجود سختی شرایط جغرافیایی ، ترکمنستان سرزمینی با تمدنی قدیمی است. تحقیقات باستان شناسی ظهور جماعات انسانی در محدوده ی ترکمنستان کنونی در دوره ی پارینه سنگی و حداقل 300 هزار سال پیش را به اثبات رسانده است. در هزاره ی 6 -5 قبل از میلاد در کوهپایه های کوپت داغ تمدن های کشاورزی قدیمی ظهور یافته است. در هزاره ی 3-2 قبل از میلاد ، تمدن فوق به اوج شکوفایی خود رسیده است. در هزاره ی دوم قبل از میلاد ، در این مناطق شهرهای اولیه شکل گرفتند. نظام های اشتراکی اولیه شروع به تغییر به نظام برده داری می گردد. کشاورزی های سنتی بطور لاینقطع در دشت های رودخانه ای ادامه پیدا کردند. در مناطق بیابانی و واحه های زراعی ، گروه های فارسی زبان می زیستند. زراعت آبی و دامداری به شیوه ی کوچ و نیمه کوچ اقتصاد ترکمن ها و نیاکان آنها را از اعصار قدیمی تا قرن 20 شکل داده بود.
در تاریخ محدوده ی جمهوری ترکمنستان ، میراث فراوانی در قالب شهرهای قدیمی ، قلاع ، خرابه های خانه های حیاط دار ، مساجد ، مدارس و کاروانسراها برجای مانده اند. این میراث ها هنر معماران ، نگارگران و اساتید را در خود حفظ کرده اند. در زیر خاک ، یادگارهای فرهنگ مادی ، بقایای ساختمان هایی با دیوارهای منقوش ، مجسمه ها ، وسایل سفالی و لوازم بسیار دیگری نظیر آن مدفون مانده اند. همه این ها تاریخ هزاران ساله مردم ترکمنستان و نیاکان آنها ، زوال تمدن ها در اثر تهاجم و کشتار اشغالگران و تقلای خاموش نشدنی و غالب و نوآوری و ابتکار مردم است.